ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

حاکم و پهلوان عاشق در ادا و شاهنامه

صفحه (63 - 79)
شهرام آزادیان (نویسنده مسئول)، بندیکت اشتپلر
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1400

چکیده

زمینه و هدف: ادای منظوم و ادای منثور دو متن کهن به زبان نورس باستان هستند که مهمترین منبع در شناخت اسطوره های اسکاندیناوی بشمار میروند. محققان اسطوره شناس به برخی شباهتهای بنمایه ای ادا و شاهنامه (از جمله ماجرای پسرکشی) اشاره کرده اند؛ البته شباهت بنمایه ها در این متنهای اسطوره ای بسیار گسترده تر از این نمونه است و با بررسی دقیقتر و مطالعۀ تطبیقی ادا و شاهنامه میتوان به فهرست این شباهتها اضافه کرد.

روش مطالعه: این مقاله پژوهشی است نظری که با استفاده از روش‌ تحلیلی-توصیفی و همچنین مطالعۀ تطبیقی، الگوهای مشابه میان برخی داستانهای ادا و شاهنامه را نشان میدهد.

یافته ها: این مقاله با تکیه بر داستانهای عاشقانه در ادا و شاهنامه نشان میدهد که در این حوزه نیز شباهتهای چشمگیری میان دو متن میتوان یافت؛ این بنمایه های مشترک از آغاز رابطۀ عاشقانه تا ازدواج و خصوصاً مسیری که برای رسیدن به مرحلۀ وصال و ازدواج طی میشود بچشم میخورد.

نتیجه گیری: داستان عاشقانۀ «فریر و گرد» از نظر نوع شروع رابطه با زال و رودابه و از نظر طی مراحل سه گانه برای جلب رضایت معشوق (یعنی وعدۀ مال و ثروت، تهدید، و جادو و افسون) به داستانهایی از قبیل زال و رودابه، ازدواج پسران فریدون، کیکاووس و سودابه، و بعدتر سیاوش و سودابه شبیه است. چنانکه مثلاً الگوی «مناظره» برای اثبات خرد نیز در زال و رودابه و سویبدگ و منگلود عیناً دیده میشود. در هر حال بنظر میرسد همین مطالعۀ تطبیقی را میتوان در سطح داستانهای دیگر ادا و شاهنامه نیز انجام داده و مشترکات دیگری نیز بدست آورد.

کلمات کلیدی
ادا , شاهنامه , حاکم و پهلوان عاشق , تطمیع , تهدید , جادو

• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۹۱)، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• گل رنج‌های کهن، خالقی مطلق، جلال. (۱۳۷۲). تهران: نشر مرکز. Mythe et épopée I, L'idéologie des trois fonctions dans les épopées des peuples indo-européens .(1986). Dumézil, Georges.
• Éditions Gallimard. Schahname und das Nibelungenlied Versuch eines Vergleichs. (2007). Hamideh Behjat, Pazhuhesh-e Zabanha-ye Khareji,
• No. 40, Special Issue, German, pp. 27-43.
• Skirnismal in old Norse and English, Crawford, Jackson. in: https:--youtu.be-Fhe49dfsqg4. Sturluson, Snorri. (1966). The Prose Edda - Tales from north mythology, translated from Icelandic by Jean I. Young,
• University of California Press, Berkeley.
• The Poetic Edda. (2014). revised and edited by Carolyne Larrington, Oxford World's Classics.